Het stikstofprobleem

Voor veel mensen is het stikstofprobleem een beperking om te ondernemen, vee te houden, 900.000 huizen te bouwen of een World Food Centre Experience te realiseren. Voor weer anderen bestaat het stikstofprobleem uit het manoeuvreren tussen de belangen van partijen en achterbannen. Het is gewoon om gek van te worden!!

En waar hebben we het eigenlijk over? Stikstof is toch goed voor de natuur? De plantjes gaan toch beter groeien? De heide vergrast hartstikke mooi en het tankmos dat met legeroefeningen door de NAVO uit Nieuw Zeeland is meegenomen, geeft er jaarrond mooie groene accenten. En we wilden toch meer dood hout in het bos? De eiken sterven massaal, dat is toch goed nieuws voor de boskwaliteit!?

En zelfs de fauna profiteert van stikstof: bijvoorbeeld het heidehaantje dat vleksgewijze sterfte van heide veroorzaakt en daardoor meer afwisseling geeft in het vegetatiepatroon, of de rupsenplagen, waardoor de eikenbomen kaal gegeten worden, waardoor juist de vogeltjes meer te eten hebben! En het gaat goed met de nachtzwaluw, roodborsttapuit en middelste bonte specht, ondanks de stikstof!!

Dus, als hiermee vastgesteld kan worden dat stikstof goed is voor de natuur of in ieder geval niet schadelijk, waarom dan al dat gezeur de hele tijd?? Het is gewoon om gek van te worden!!

Het antwoord is dat de meeste planten en dieren helemaal geen trucjes hebben om overeind te blijven bij een hoge stikstoflast, laat staan dat ze ervan kunnen profiteren. Ze kunnen niet tegen de direct giftige werking, de bodemverzuring of de onbalans die is ontstaan tussen stikstof en andere voedingsstoffen.

Boombewonende korstmossen halen hun voedingsstoffen uit de lucht, maar voor veel soorten is ammoniak of ammonium giftig. Zij zijn dan ook al lang verdwenen uit onze bossen. Ook sommige kruidachtige planten kunnen niet tegen ammonium, zoals het Valkruid, dat vroeger op de Ginkelse heide voorkwam. Door de verzuring loopt de strooiselafbraak minder goed, en spoelen plantenvoedingsstoffen uit naar diepere lagen in de bodem waar de planten er niet meer bij kunnen.

Plantensoorten die niet gevoelig zijn voor de hoge zuurlast doen het wel goed. Maar zij bevatten veel stikstof en weinig andere voedingsstoffen. Hierdoor maken ze meer antivraatstoffen en minder eiwit. Dat is funest voor veel insectensoorten en voor vogels die zo last krijgen van eiwittekorten. En u weet dat er door verzuring minder calcium in de bodem zit, slakjes hun huisjes niet kunnen bouwen en koolmezen calciumgebrek krijgen, waardoor ze geen goede eischalen maken en de jongen door hun pootjes zakken.

Waar in Ede kan ik mijn kinderen nog baardmossen laten zien of het gekoer van de zomertortel laten horen? Waar zijn de wielwalen, de grote parelmoervlinders of het valkruid gebleven? Hoe zeldzaam zijn de havik, ransuil, hengel, mannetjesereprijs en het zandblauwtje geworden?

Er zijn veel soorten planten en dieren die te lijden hebben onder de stikstoflast. Er zijn inmiddels soorten uitgestorven en anderen worden met uitsterven bedreigd. Nog veel meer soorten zijn heel veel zeldzamer of schaarser geworden, waardoor ze hun rol in een ecosysteem niet meer goed kunnen vervullen. Het gaat bijvoorbeeld om:

klokjesgentiaan, vleugeltjesbloem, muizenoortje, rozenkransje, bosanemoon, slanke sleutelbloem, heidekartelblad, kleine schorseneer, kleine wolfsklauw, groene nachtorchis, beklierde ogentroost, stijve ogentroost, liggend walstro, maanvaren, brunel, valse salie, vingerhoedskruid, hondsviooltje, en de Duitse brem.
Maar ook koolmees, pimpelmees, zwarte mees, grote bonte specht, groene specht, sperwer, fluiter, wulp, korhoen, zwarte kraai, koekoek, tapuit, paapje, duinpieper, klapekster, zanglijster, bonte vliegenvanger, kleine ijsvogelvlinder, duinparelmoervlinder, bosparelmoervlinder, heideblauwtje, gentiaanblauwtje, bruine vuurvlinder, bruine eikenpage, aardbeivlinder, kommavlinder, veenbesparelmoervlinder, veenbesblauwtje, veenhooibeestje, kleine heivlinder, de gemeenschap van langpootmuggen, de leefgemeenschap van zweefvliegen, het overgrote merendeel van de soorten wilde bijen en hommels, het boerenknoopje, de grote regenslak, het ammonshorentje, de oprolmiljoenpoot. En er zijn ook nog veel meer soorten waarvan we het niet eens weten. Daarnaast vallen totale ecosystemen om, zoals de oude eikenbossen en de heischrale graslanden, waarvan nog maar een paar procent over is.

Dit is ECHT om gek van te worden!!

En het probleem is niet eens het verlies van deze soorten zelf, maar vooral ook de vernietiging van het natuurlijk ecologisch functioneren van de diverse leefomgevingen. Natuur verdwijnt en wasteland verschijnt: de grond ligt er nog, er staan nog planten op, maar met een natuurlijk ecosysteem heeft het niets meer te maken. Daarom moet de stikstofdepositie sterk naar beneden en moeten de bodems worden hersteld, zodat ze in ieder geval weer hun ecologisch potentieel kunnen waarmaken.

We leven is een historische tijd: millennia hebben we de natuur omgevormd voor ons gemak, maar nu stappen we over de grens van wat kan. We zullen ons daarom meer moeten aanpassen aan de grenzen die onze leefomgeving aan ons stelt. Dat zijn niet alleen problemen met stikstof, maar bijvoorbeeld ook met klimaatverandering, de vogelgriep, de wolf en ruimtelijke ordening.

Mijn oproep aan de politiek: los het op!! En doe dat binnenshuis, gooi het niet op het bordje van de milieubeweging. Het is tijd voor maatschappelijk verantwoord besturen anno 2023.

Dr. ir. Arnold van den Burg

Column uitgesproken om de effecten van stikstof op de natuur voor het voetlicht te brengen tijdens de KRO-NCRV Pointer POP-UP startbijeenkomst in Ede, met als hoofdthema de bestuurlijke en politieke problemen die de stikstofcrisis met zich meebrengt. Dr. ir. Arnold van den Burg doet als bioloog al jarenlang onderzoek naar natuurkwaliteit in Nederland. Hierbij kijkt hij zowel naar de schade die de stikstofproblematiek met zich meebrengt als naar de mogelijke ecologische oplossingsrichtingen om het functioneren van ecosystemen en de biodiversiteit te herstellen.